Fethi Sabunsoy : Kahvehaneler

Kahvehane yerine günümüzde “cafe” demeyi tercih ediyoruz. Kahvehane denince dudak büküyor; “cafe” denince ise hakkında olumlu şeyler düşünebiliyoruz. Oysa bırakalım bütün bir Doğu’yu, sadece İstanbul’da altı yüz küsur kahvehanenin bulunduğu 1560-70′lerde, Paris’te tek bir “cafe” bile yoktu. Paris’in ilk kahvehaneye sahip olması için daha uzun bir süre beklernesi gerekiyordu. Paris’in ilk kahvehanesi 1686′da açıldı.

Kahvehanenin “cafe”ye dönüşme hikayesi istanbul üzerinden gerçekleşti. İstanbul’da ve Doğu’da kahvehane idi, Paris’te “cafe” oldu. İstanbul, kaynağın aslı da kendisi olduğuna bakmadan, kahvehane kültürünü geliştirmek yerine Paris versiyonunu tercih etti. Bugün bölgemizde hem kahvehaneye, hem de cafeye rastlıyoruz; kelimenin sade anlamındaki bazı kahvehanelerin bile kendilerine “cafe” demeyi tercih ederek güncel beğenilere yakın bir imaj vermeye çalıştıklarını gözleyebiliyoruz.

Kahvehane yerine “cafe”nin tercih edilmesini Avrupa merkezli dünyanın sorunlarından biri sayabiliriz. Ancak bu bir yere kadar doğru olabilir: Çünkü bugünkü “cafe”ler, Avrupa’da yaygın olarak Paris’te değil; endüstrileşmenin anavatanının başkentinde, Londra’da açıldı. Kahvehane burada tüccarların, sigorta şirket temsilcilerinin bir araya geldiği mekan olarak. gelişti. Buna rağmen, ülkemizin de içinde olduğu Avrupa’nın tesirindeki dünyanın, kahvehanenin ingilizce değil de Fransızca versiyonunu benimsemiş olmasını, Fransız Devrimi’nin dünyadaki tesirine bağlayabiliriz. Dünya, orijinine bakma ihtiyacı hissetmeden Paris üzerinden gelen yenilikleri benimsemeyi, o şeyi Paris’le, yani aydınlanma ve modern dünyayla eş saymayı tercih etti; oradan gelen hemen herşeye insanlık için olumlu bir gelişme kabul etti ve öyle içselleştirdi. Cafe, bunlardan sadece biri; ikinci bir örnek gerekirse “bulvar”ın da benzer bir yolu takip ettiğini söyleyebiliriz.

Kahve gibi kahvehane de Arap kökenli. Ancak ilk kahvehanenin ya da benzer ilk mekanın nerede ve ne zaman açıldığını gösteren bir belgeye henüz ulaşılamadı. Döneminin ve bölgenin Paris’i olan Medine, Mekke ve Kahire’de 1400′lerin ilk çeyreğinden itibaren kahve içildiği kanıtlanabildiğine ve bunda birleşilebildiğine göre, bunun toplu içildiği mekanların da burada olduğundan yola çıkılabilir. Ancak, bunu gösteren en eski belge 1511 tarihini taşıyor. Kahvehane 1550′lerde iki Suriyeli tarafından İstanbul’a geldi ve burada hızla benimsendi. “Cafe” İstanbul’dan Paris’e zıplayarak gitmedi. Kahveyi Avrupalılara iradelerinden bağımsız Türkler öğretti. İlk kahvehaneyi bir Türk açtı.

1686′da Avusturya ordusuna esir düşen Osmanlı askerlerinden 840’1 Münih’e gönderilince, bunlar arasında bulunan, din değiştirip Josef Ferdinand Schönwein ismini alan Türk, 1721 ‘de ilk kahvehane denebilecek mekanı açmış oldu. Bu anlamda Münih, “cafe”nin Avrupa’daki gizli başkenti oldu. Kahvehaneler o zamanlar 35 bin nüfuslu Münih’te değil, o vakitler bölgenin bir başka uygarlık merkezi olan Viyana’da gelişti. Ancak dünya bu tür detaylara bakmadan Viyana ya da Londra değii de, kahvehanenin Paris versiyonunu benimsedi.

Topraklarımızda da böyle oldu. Tanzimat’tan sonra İstanbul’un kahvehane zevkini Paris idare etti. Beyoğlu, Galata ve Divanyolu ve Beyazıt’ta bu tarzda yeni kahvehaneler açıldı, buralara şık İstanbul beyleri toplanmaya başladı, ancak kahvehane ziyaretçileri arasında kadınlar olamadı. 20. yüzyılın başlarında ise Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Mustafa Şekip Tunç, Hasan Ali Yücel, Ali Mümtaz Arolat gibi dönemin ünlü isimlerinin toplandığı, edebiyat ve sanat konuşulan kimi kahvehaneler olduysa da genel olarak bu kahvehaneler “erkeklerin toplandığı, çoğu zaman da zaman öldürülen yer” imajını yıkamadı. Sonuç olarak “kahvehane” bu imajıyla zihinlerde yer edindi, öyle kaldı; “kahvehane” ile “cafe” bir yerde buluşmak yerine iki ayrı form olarak gelişti. Bugün de iki ayrı yerde duruyor.

İşte Fethi Sabunsoy, Paris’te “cafe”ye dönüşen, hep erkeklerin boş zaman geçirdikleri yer olduğu inancıyla çoğu zaman burun kıvrılan kahvehanelere objektifini yöneltiyor. Sabunsoy’un çalışmasını bu nedenle “cafe’nin orijinine bir bakış olarak da yorumlamak mümkün. Dün ile bugün arasındaki en açık fark, günümüzdeki kahvehanelerde geçmişe oranla çok daha az kahve içilmesi. Fethi Sabunsoy’un fotografik yaklaşımında yergi ya da methiye yok. Sözü, mekanı paylaşanlara bırakıyor; oradaki insanları anlamaya,herhangi bir abartıya müsaade etmeden aktarmaya çalışıyor. Bu aktarmanın üzerinde durulmalıdır.

Fethi Sabunsoy’un bu fotoğraflarındaki kompozisyon fotoğrafçının sahip olduğu fotografik düzeyi ele veriyor. Bu nedenle kahvehaneler çalışmasını, onun olgunluk döneminin bir ürünü saymak yanlış olmaz. Ayrıca araç olarak fotografik dilde usta olduğu söylenmelidir: Teknik gelişmelere pek takılmadan ve kimi küçük-büyük objektif numaralarına hiç gerek duymadan, usta bir dil kullanarak sözü mekanı anlamlı kılan en önemli şeye, insana bırakıyor. Bu ustalığın, fotoğrafçının insanlarla kurmayı becerdiği ilişkide de görüldüğü söylenmeli ve bunun üzerinde durulmalıdır. Bu kitapta iki önemli katkıyı bir arada bulabiliyoruz: Fotografik olarak olgun bir çalışmayla karşı karşıya olduğumuzu fark etmekte gecikmiyoruz; ayrıca kitap bize hem unutulan ya da ihmal edilen bir mekanı anlatırken, hem de bize kahvehaneden cafeye uzanan uzun yolculuk üzerinde düşünmemizi sağlıyor. Bu nedenle bu çalışma, fotoğraf kitaplığımıza olduğu kadar kahve-kahvehane literatürümüze bir katkı olarak da değerlendirilmelidir.

İlker MAGA

COFFEEHOUSE OR CAFÊ?

We prefer to say “Cafe” over “Coffeehouse” these days. When we hear the term “coffeehouse” we frown where as hearing “café” makes us think positive. However, in the period where there was not a single ” café ” in Paris there were six hundred coffeehouses alone in Istanbul in the 1560-70′s, not counting the ones in East. Paris had to wait for a long period to have a single coffeehouse.

Her first coffeehouse opened up in 1686. Transformation from “coffeehouse” to ” café ” was thanks to Istanbul. The place was “coffeehouse” in Istanbul and East, and ” café ” in Paris. Even though Istanbul was the source of the coffeehouse culture, she preferred Parisian version to improve on that culture. Today we run into both coffeehouse and cafe in our region, although some coffeehouses in the simplest sense of the meaning prefer to call themselves ” café ” to portray a popular image.

Favoring ” café ” over “coffeehouse” could be regarded as a world problem of European origin. However this could be true only up to one point since cafes were not extensively opened up in Paris but opened up in London – capital of the country responsible for mass industrialization.

Coffeehouses developed as the meeting place for the traders and insurance agents. The main reason for preference of the French term instead of the English term by the whole world which was under the European influence, like our country, is due to effect of French Revolution. World, without having to look at the origin, matched anything that came over from Paris as a sign of modernity and enlightment, and thus accepted everything as a positive improvement for humanity. Café is just on of those, we can mention “boulevard” as another.

Coffeehouse is an Arabic term just as coffee is. However there is not a single document showing the exact where abouts and dates of first coffeehouses or similar places. Since there are proofs showing that coffee was drunk in the first quarter of 1400′s at Medina, Mecca and Cairo, places considered being the Paris of the region at that period, we can assume there were places for mass consumption of the substance. The first documents showing this argument is from 1511. Two Syrians were responsible for bringing “coffeehouse” to Istanbul in the 1550′s and it was quickly accepted. “Café ” did not fly into Paris; independent Turks taught coffee to Europeans. First coffeehouse was opened by a Turk.

When 840 of the captive Ottoman soldiers from the defeat of 1686 to Austrians were sent to Munich, one of the soldiers, renamed Josep Ferdinand Schonwein, converted to Christianity and opened up the first coffeehouse in 1721. Therefore, Munich became the hidden capital of ” café ” in Europe. Coffeehouses later spread more in another center of civilization, in Vienna rather than Munich, a city of only 35,000 inhabitants. However, the world did not look into those details; it simply preferred the Paris version over the Vienna or London version. This was also the case in our country. After the “Tanzimat” period Paris took control of Istanbul’s coffeehouse taste. New coffeehouses of that style sprung in Beyoglu, Galata, Divanyolu and Beyazlt, gentlemen from Istanbul met in those places although it was not open to ladies. Even though Vahya Kemal, Ahmet Ha~im, Ahmet Hamdi Tanplnar, Mustafa $ekip Tuny, Hasan Ali Yücel and Ali Mümtaz Arolat met and talked about literature and arts in some of these coffeehouses in the early 20th century, this was not enough to erase the image of coffeehouses as “places where men meet and kill time”. As a result, “coffeehouse” settled in our minds with that image; “coffeehouse” and ” café ” departed as two separate forms instead of being one. This is still true today.

Here we have Fethi Sabunsoy aiming his camera to coffeehouses converted to cafes in Paris, the place wheremen kill time and therefore frowned upon. Therefore, it is possible to interpret Sabunsoy’s work as a look into origin of cafes. The biggest difference between past and present is that less coffee is consumed in present coffeehouses. There is no place for satire or appraisal in Fethi Sabunsoy’s photographic approach. He leaves the sentences to those who share the place, and tries to tell and understand those people without any exaggeration. This narration is something that we should keeping our eyes on.

The composition in Fethi Sabunsoy’s tells us about the photographic level the photographer has. Therefore it would not be wrong to say his coffeehouse series is a result of his maturity period. We must also say that he is a master of photographic expression. Without having to be stuck at the technical developments and the need for big-small lens, he prefers to leave the sentences to what makes the place meaningful: the men. This mastership is also seen in the relationship set between men and the photographer, and should be told as so. We can find two important contributions in this book: We are quick to determine that we are facing a mature photographic work, and the book reminds us a about a long forgotten and neglected place and thereby makes us think deeply about a long journey from “coffeehouse” to ” café “. Therefore, this book should also be considered as a contribution to our coffee-coffeehouse culture as well as to our photography library.

İlker MAGA

Fethi SABUNSOY Hakkında

1950 yılında Adana’da doğdu. İlkokuldan sonra bir fotoğrafçının yanında çırak oldu. Aktif fotoğraf yaşamı 1975 yılında başladı.

1978 yılında Çukurova Üniversitesi’nde fotoğrafçı ve kameraman olarak göreve başlayan Fethi SABUNSOY, TRT ve Ç.Ü. işbirliği ile Çukurova Üniversitesi’nde altı yıl TRT kameramanlığı yaptı.

Ortaokul ve lise eğitimini dışarıdan tamamlayıp, 1992 yılında Ç.Ü. Eğitim Fakültesi’nin Resim-İş Eğitim Bölümü’nü kazandı.

1996 yılında bu bölümün Grafik Ana Sanat Dalı’ndan mezun oldu. 2000 yılında Ç.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi Grafik Bölüm’üne öğretim görevlisi olarak atandı.

AFAD (Adana Fotoğraf Amatörleri Derneği) ve merkezi Almanya’ da Bulunan “Kooperative Für Fotografıe” üyesi olan Fethi SABUNSOY, 1992 yılında “AFIAP” unvanı aldı.

Almanya ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyet’inde kişisel sergisi olan Fethi SABUNSOY, birçok ülkede karma sergilere katıldı. Macaristan Fotoğraf Müzesi, 6’sı “Kahvehaneler” serisinden olmak üzere, sanatçının toplam 11 fotoğrafını koleksiyonlarına dahil etti.

Siyah-beyaz belgesel fotoğraf çalışan Fethi SABUNSOY’un, “Kahvehaneler” albümünün yanı sıra bugüne kadar yapmış olduğu çalışmalarından derlenen “Sabunsoy” adlı bir kitabı da bulunmaktadır..

Fethi SABUNSOY, 16 Nisan 2007 tarihinde gözlerini sonsuza dek kapattı”¦